Sauðfé heitir ýmsum nöfnum og þá er ég ekki að tala um Gránu, Jörmu og Skakkhyrnu eða hvað þær heita nú blessaðar.
Ég er að tala um það að sauðkindur geta verið ær, hrútar, lömb og til dæmis gemlingar.
Lömb eru svo ýmist lambhrútar eða gimbrar en þá er ónefnd geldféð og sauðirnir sem eru þó mun fágætari nú til dags en áður fyrr.
En það má heldur ekki gleyma því að þegar að sauðfé fer í taugarnar á manni þá heitir það rolla sama hvert kyn eða aldur er.
Rollu að elta upp um fjöll,
ergir sálu mína.
Sumir halda að hún sé snjöll,
en hún er alger pína.
Hann var góður sauðfjárhryggurinn, sem ég borðaði í kvöld. Veit ég þó eigi hvort hann var af lambhrúti eða gimbur.
ég át rollulæri og það var ágætt enda örugglega af gimbur þar sem hrútar verða ævinlega óætir.
Því miður næst varla nokkurntíman að slátra þeim nógu snemma núorðið þar sema þeir vaxa svo vel í góða veðrinu.
Þá ertu heppin
sumir virðast nefnilega ekki finna hrútabragð á meðan aðrir þar á meðal ég kúgast ef að þeir láta slíkt upp í sig.
Ég finn nú bara alltaf eitthvurt ógurlegt ullarbragð, aðallega þó ef ketið er upphitað. Nýeldað lambakjöt get ég vel étið og skiptir mig litlu hvers kyns greyið var í lifanda lífi.
En nautið er nú samt alltaf best!
Ekki gleyma orðinu "Dilkur"
Sumir virðast ekki vita það.
http://tinyurl.com/dilkur
Tek undir með dagbókarritara, að heitið "rolla" á við í neikvæðri merkingu. Þessvegna fer yfirleitt i taugarnar á mér þegar talað er um að tiltekinn bóndi eigi svo & svo margar rollur, eða orðalagið "að reka rollurnar á fjall". Þarna væru "kindur" eða "fé" mun eðlilegri talsmáti. Aftur á móti er ekkert athugavert við að segja sem svo: "Ansans rollurnar tróðu sér í gegnum girðinguna".
Notkun orðanna "kýr" & "belja" lýtur í mínum huga sömu lögmálum, enda þótt ekki sé ég mikill aðdándi nautgripa.
-
Ævinlega met ég mest,
& mikið hef það etið;
veturgamalt bragðast bezt
blessað sauðaketið.
Óhóflega notkun nútíðarfólks á orðunum 'rolla' og 'belja' tel ég að megi að nokkru leyti rekja til þess hversu framandi réttar beygingar orðanna 'kýr', 'ær' og 'fé' eru téðu fólki.
Það reynir minna á kvarnir þessa arma fólks að segjast hafa étið belju en að segja sem var, það það hafi lagt sér kýrkjöt til munns.
Ágæt minnisregla er til um þennan beygingarflokk; hún er sú að heiti kvendýra þriggja dýrategunda, nautgripa, sauðfjár og svína, falla í flokkinn:
nf. kýr ær sýr
þf. kú á sú
þgf. kú á sú
ef. kýr ær sýr
Til gamans má velta því fyrir sér hvort kvenmannsnafnið 'Ýr' ætti ekki að beygjast eins, hér er Ýr, um Ú, frá Ú, til Ýr. Ýr er jú tekið af stofninum úr, sem merkir uxi, sbr. úruxi.
Nei, Günther, kvenmannsnafnið Ýr - í fornmáli Ýrr - er af ijo-stofni kvenkynsorða, en í þeim beygingarflokki er nú einkum sérnöfn, t.d. Hildur, Unnur, Gerður, Heiður, Eir(r). Samnöfn hafa flest hrofið úr þessum beygingarflokkið og fengið nefnifallsendinguna -i, og beygjast þá eins og elli, sbr heiði og Mosfellsheiði gagnvar Heiður og Aðalheiður. Upphaflega sama orðið. Enn má þó finna samnöfn í þessum beygingarflokki, t.d. brúður, ylgur, reyður (=hvalur), vættur. Oft eru þessi orð haldin fyrir karlkynsorð af nútímamönnum, einkum vætturin.
Beygingin nafnsins Ýr(r) er því þessi:
Ýr(r)
Ýri
Ýri
Ýrar.
Hitt er rétt sem Günther nefnir að kvenmannsnafnið Ýr(r) merkir einfaldlega: úruxakýr. Foreldrar sem gefa nafnið halda að það þýði bogi en rugla því þá við karlkynsorðið ýr um ý frá ý til ýs. Slíkur ýr er bogi en nafnð Ýr(r) er belja.
Jú, vissulega. En ég sagði <i>til gamans</i>. Það væri skemmtilegra að beygja Ýr eins og kýr.
Gaman að skoða uppruna hlutanna og nafnanna. Takk fyrir þetta Hlebbi og Timburmaður.
Gaman að lesa athugasemdir sérfrðinganna. Takk.
Anars er sauðaketið alltaf best, það er sínu bragðmeira en lambakjötið, einkum ef að er etið reykt, saltað eða td í ketsúpu. Lambið er hins vegar best á grillið.
Þetta eru allt rollur á meðan þeim er smalað. Láttu mig þekkja það; kom úr erfiðri smalamennsku um kl 23 í gærkvöldi, tæpur á geði og genginn uppfyrir hné.